![[AA]](../../pic/pr.gif "AA"){kind=small}
![[Woordenboek]](../../pic/glossary.gif "Woordenboek"){kind=small}
![[Antwoordenboek]](../../pic/book.gif "Antwoordenboek"){kind=small}
![[UniversumFamilieBoom]](../../pic/tree.gif "UniversumFamilieBoom"){kind=small}
![[Wetenschap]](../../pic/science.gif "Wetenschap"){kind=small}
![[Sterrenhemel]](../../pic/sterren.gif "Sterrenhemel"){kind=small}
![[Planeetstanden]](../../pic/planeet.gif "Planeetstanden"){kind=small}
![[Reken]](../../pic/reken.gif "Reken"){kind=small}
![[Colofon]](../../pic/copybtn.gif "Colofon"){kind=small}
\(\def\|{&}\DeclareMathOperator{\D}{\bigtriangleup\!} \DeclareMathOperator{\d}{\text{d}\!}\)
Deze bladzijde beantwoordt vragen over namen van astronomische dingen. De vragen zijn:
De namen van astronomische dingen komen van veel verschillende bronnen. Dingen die eenvoudig te zien zijn, zoals heldere sterren en planeten en de Melkweg, hebben vaak verschillende namen in verschillende culturen. De namen van een gegeven ding in allerlei verschillende culturen hebben soms wel wat met elkaar te maken, maar vaak ook niet.
Er zijn al vele duizenden hemellichamen zoals planeten, manen, asteroïden en kometen in ons Zonnestelsel die een officiële naam hebben (gegeven door de IAU), en elke maand komen er een paar nieuwe bij. Het is dus ondoenlijk om hier een volledige lijst te geven.
De naam "Zon" is waarschijnlijk tenminste drieduizend jaar oud, want het kan helemaal terug gevolgd worden tot de taal van de Indo-Europeanen, die de voorouder is van veel talen van vandaag, zoals Nederlands, Engels, Frans, Duits, Spaans, Grieks en Perzisch. Er is geen verborgen of andere betekenis voor de naam "Zon": het is gewoon de naam van dat grote heldere licht dat overdag aan de hemel staat.
De namen van de planeten in ons Zonnestelsel, geteld vanaf de Zon, zijn als volgt: Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus, Pluto. Al die namen behalve Aarde en Uranus zijn van goden en godinnen uit de Romeinse mythologie, en Uranus is een god uit de Griekse mythologie.
Het woord "Aarde" komt van een oud woord dat aarde of grond betekent. Toen dat woord verzonnen werd wist men niet dat de Aarde een planeet was.
De eerste vier planeten lijken wel wat op de Aarde: ze zijn relatief klein en bestaan uit metaal en rotsen. De volgende vier planeten zijn een stuk groter dan de Aarde, zien er uit als grote gasbollen, en hebben elk een flink stel manen. De laatste planeet, Pluto, is het kleinst van allemaal en bestaat voornamelijk uit vuil ijs, net als een komeet.
Pluto werd ontdekt in 1930. De naam "Pluto" is de naam van de Romeinse god van de onderwereld, die gelijkgesteld werd met de Griekse god "Hades". Men zegt dat de naam Pluto onder andere gekozen werd voor de planeet omdat hij begint met de eerste letter van de voornaam en achternaam van de ontdekker van de planeet, Percival Lowell.
In de laatste jaren zijn er een aantal andere objecten ontdekt rond de afstand van Pluto die wel wat op Pluto lijken. Daarom, en ook omdat Pluto zo klein en anders van opbouw is dan de andere planeten vinden sommige mensen dat Pluto eigenlijk geen planeet is.
Er zijn de laatste tijd ook veel (nu al ruim 100) planeten buiten ons Zonnestelsel ontdekt, die rond andere sterren draaien. Er zijn geen foto's van die planeten. Ze zijn ontdekt aan de hand van de kleine wiebels die ze veroorzaken in de beweging van de sterren waar ze om heen draaien. Alleen planeten van het type van Jupiter zijn op die manier te vinden. Planeten zoals de Aarde kunnen we zo nog niet ontdekken.
De planeten die zo gevonden worden hebben nog geen eigen namen gekregen, omdat we nog zo weinig van ze weten (en van sommigen niet eens helemaal zeker zijn) en omdat het er zo veel zijn.
In een lijst van die planeten op //www.obspm.fr/encycl/cat1.html worden ze genoemd naar de ster waar ze om heen draaien (bijvoorbeeld HD 38529) gevolgd door een kleine letter. De ster zelf wordt dan gezien als element "a" (dus bijvoorbeeld HD 38529 a). De planeet die gemiddeld het dichtste bij de ster is krijgt de letter "b" (HD 38529 b). De planeet die wat afstand betreft de volgende is krijgt de "c", en de volgende de "d", enzovoort. Het probleem met die namen is dat er misschien morgen een nieuwe planeet ontdekt wordt die nog dichter bij de ster is dan de planeet die nu "b" heet, en dan moet die nieuwe planeet dus eigenlijk "b" heten, en dan schuiven de namen van alle verdere planeten eentje op. Hier moet nog iets beters voor gevonden worden.
De Melkweg is een vertaling van de naam die de Griekse astronomen meer dan 2000 jaar geleden aan de Melkweg gaven. Zij vonden dat de Melkweg leek op een rivier van melk.
De IAU wijst een naam toe aan een nieuw ontdekte maan als de baan van die maan voldoende goed bekend is dat men de toekomstige posities van die maan voldoende goed kan voorspellen dat men de maan weer terug kan vinden.
De namen van de manen van Jupiter komen uit de Griekse en Romeinse mythologie en geven partners van de Romeinse god Jupiter / Griekse god Zeus aan, of hun nakomelingen. Het werd nodig om ook namen van nakomelingen toe te laten omdat er meer manen rond Jupiter ontdekt zijn dan er namen van partners van Jupiter/Zeus bekend zijn.
De namen van de manen van Saturnus zijn de namen van reuzen (Giganten en Titanen) en hun nakomelingen uit de mythologie van de Grieken, Romeinen, Galliërs, Eskimo's en Scandinaviërs. Het werd nodig om namen van nakomelingen en uit andere dan Griekse en Romeinse mythologie toe te laten omdat er meer manen rond Saturnus ontdekt zijn dan er namen van Griekse en Romeinse reuzen bekend zijn. Men probeert met Gallische, Eskimo en Scandinavische reuzennamen drie verschillende groepen van manen aan te geven die elk vergelijkbare banen hebben.
De namen van de manen van Uranus zijn die van personen uit de werken van William Shakespeare en Alexander Pope.
De namen van de manen van Neptunus zijn de namen van (mindere) zeegoden. Neptunus zelf is de belangrijkste god van de zee in de Romeinse mythologie.
De namen van sommige manen komen uit de Griekse mythologie en hebben in het Nederlands een trema nodig om aan te geven dat twee klinkers die in die naam achter elkaar staan elk apart moeten worden uitgesproken, in plaats van dat ze samen een enkele klank aangeven. De tweede klinker is dan altijd een e, en daar moet dan een trema op staan: ë. Voorbeelden van zulke namen zijn Ariël (spreek uit: Aa-rie-el, rijmt niet op "wiel"), Autonoë (spreek uit: Au-too-noo-e, rijmt niet op "koe"), Pasitheë (spreek uit: Pa-sie-thee-e, rijmt niet op "thee") en Pasiphaë (spreek uit: Pa-sie-faa-e, rijmt niet op "ga" of "vee"). In veel andere talen (zoals het Engels) kent men het trema niet, of betekent het trema iets anders, dus worden die namen in die talen anders gespeld.
Wat moeten wij daar nu mee doen? Er zijn verschillende afwegingen:
In deze webbladzijden laat ik de trema's weg uit tabellen en lijsten (zoals die op de manenbladzijde in het AntwoordenBoek, maar schrijf ik ze wel in tekst buiten tabellen en lijsten. In het woordenboek zet ik beide vormen.
Namen en woorden die uit het Grieks komen en die eindigen op -eus (zoals Prometheus, spreek uit Proo-me-thee-us, rijmt niet op "neus") of -eum (zoals museum, spreek uit mu-see-um, rijmt niet op "kleum") zijn een speciaal geval, want die worden in het Nederlands (volgens Nederlandse woordenboeken) zonder trema geschreven, maar toch "met trema" uitgesproken.
Het lijkt niet eerlijk dat alle manen van andere planeten een eigen naam hebben (zoals Io of Titan of Phobos) maar onze Maan niet, maar als je weet hoe de geschiedenis van de astronomie is dan kun je het wel begrijpen.
Heel lang geleden wisten mensen niet wat de planeten en de Maan en de Zon nu precies waren, behalve dat het lichtjes aan de hemel waren die tussen de sterren door bewogen, en dat was wat "planeet" betekende: een lichtje aan de hemel dat tussen de sterren door beweegt. De Maan bewoog net zo goed tussen de sterren door als de planeten, dus werd de Maan ook als een planeet opgevat. Er waren toen nog helemaal geen andere manen ontdekt, dus was er maar één ding dat "Maan" heette, en dat was onze Maan.
In de 16e eeuw kwamen de astronomen er achter dat de planeten en de Zon helemaal niet rond de Aarde draaien zoals iedereen had gedacht, maar dat de Aarde en de planeten rond de Zon draaien en alleen de Maan rond de Aarde draait. Toen bleek de Maan dus een speciaal geval te zijn: het enige hemellichaam (voor zover men toen wist) dat rond een planeet (namelijk de Aarde) draait en niet rond de Zon. Nog steeds was er maar één hemellichaam dat "Maan" genoemd werd.
In het jaar 1610 ontdekte Galileo Galilei vier kleine lichtpuntjes die rond de planeet Jupiter bewogen. Die nieuw ontdekte hemellichamen draaiden rond een planeet en niet rond de Zon, precies zoals de Maan. Om dat snel aan iemand duidelijk te maken kon je dan zeggen dat het "een Maan van Jupiter" was (ofwel net als de Maan, maar dan bij Jupiter), net zoals je een hele goede voetballer uit Leeuwarden de "Cruijff van Leeuwarden" kunt noemen (naar de beroemde voetballer Johan Cruijff) of een hele luxe fiets de "Ferrari van de fietsen" (naar de luxe sportwagens van het merk Ferrari). Op den duur betekende "maan" niet meer alleen "het hemellichaam dat rond de Aarde draait", maar meer in het algemeen "een hemellichaam dat rond een planeet draait".
Op dezelfde manier kunnen bepaalde merknamen zoveel succes hebben dat de mensen ze niet alleen meer gebruiken voor de producten van dat ene merk, maar ook voor alle soortgelijke producten van andere merken. Dan is een merknaam verworden tot een soortnaam. Dat is bijvoorbeeld gebeurd met cola: Dat was vroeger alleen de naam van een bepaald merk zwarte koolzuurhoudende drank, maar tegenwoordig wordt elke soortgelijke zwarte koolzuurhoudende drank wel eens cola genoemd.
Toch kun je meestal nog goed zien welk hemellichaam er bedoeld wordt als er ergens over een maan geschreven wordt: Als het woord "Maan" met een hoofdletter M geschreven wordt, dan gaat het om onze Maan die om de Aarde draait. Als het woord "maan" met een kleine m geschreven wordt, dan gaat het niet om onze Maan maar om een andere of om manen in het algemeen. Zo kun je schrijven: De Maan is een maan, en hoewel er heel veel manen zijn is er maar één Maan.
Rhea is een maan van de planeet Saturnus. Volgens de mythologie was Rhea de zus en vrouw van Saturnus, en de moeder van onder andere Jupiter, Neptunus en Pluto. Kijk voor meer informatie over de maan Rhea op //www.infoster.be/negepl/rhea.html.
Zevengesternte betekent "groep van zeven sterren" en is een andere (ouderwetse) naam voor de Pleiaden, een open sterrenhoop (losse groep van samenhangende sterren) in het sterrenbeeld de Stier, het 45ste object uit de beroemde lijst van Messier (dus ook wel M 45 genoemd).
Namen met een nummer erin zijn minder handig, want er zijn wel meer groepen van zoveel sterren te vinden, dus zulke namen kunnen ook gemakkelijk op verschillende groepen sterren toegepast worden. Daarom is "de Pleiaden" beter, want er is maar één groep sterren met die naam.
In de Griekse mythologie waren de Pleiaden de zeven dochters van Atlas, die uiteindelijk als sterren aan de hemel geplaatst werden. Het verhaal wil dat zelfs mensen met scherpe ogen maar zes sterren zien, omdat één van de zusters verdween. Op foto's die door een telescoop van de Pleiaden genomen zijn zijn echter veel meer dan zes of zeven sterren te zien.
Melkwegstelsels worden meestal genoemd in lijsten in een catalogus van zaken waargenomen tijdens een bepaald onderzoek. De naam van de catalogus (of een afkorting) en de identificatie van de melkweg in de catalogus vormen samen een naam voor het melkwegstelsel. Zo is bijvoorbeeld de beroemde Andromedanevel een melkwegstelsel. Het is het 31ste voorwerp dat genoemd wordt in de catalogus die gemaakt is door meneer Messier, dus staat de Andromedanevel ook bekend als Messier 31, meestal afgekort to M 31. Als je M 31 intikt op //simbad.u-strasbg.fr/sim-fid.pl en dan de "submit"-knop indrukt, dan krijg je een lijst van meer dan 20 verschillende namen die dat melkwegstelsel heeft. M 31 is bijvoorbeeld ook bekend als NGC 224 (dat wil zeggen, het 224ste voorwerp in de NGC-catalogus), en IRAS 00400+4059 (d.w.z., het heet "00400+4059" in de catalogus van voorwerpen waargenomen door de IRAS-satelliet), en zo voort. En het melkwegstelsel komt ook voor in vele minder bekende catalogi. Wie de catalogus maakt kan verzinnen wat de identificatie van elk voorwerp in de catalogus moet zijn. De Messiercatalogus telt de voorwerpen, maar de IRAS-catalogus gebruikt de coördinaten van het voorwerp aan de hemel (rechte klimming 00 uur 40,0 minuten, declinatie +40 graden 59 minuten) om het voorwerp mee te identificeren.
Sommige melkwegstelsels zijn zo speciaal (zo helder, of met een zo vreemde vorm) dat ze ook nog een of meer eigennamen hebben, zoals "de Andromedanevel" of "de Draaikolknevel". Er is echter geen baas die beslist wat die naam moet zijn, dus kan iedereen een nieuwe naam verzinnen voor een melkwegstelsel, maar je kan niemand dwingen om die naam ook te gebruiken.
Nieuw ontdekte sterrenstelsels krijgen bijna nooit mooie namen meer. Ik kan daar drie redenen voor bedenken:
Omdat er zo verschrikkelijk veel sterrenstelsels zijn. Er zijn er inmiddels al meer dan 500.000 sterrenstelsels ontdekt, en het is ondoenlijk om voor allemaal mooie namen te verzinnen.
Omdat de voor de hand liggende en gemakkelijk te onthouden namen al voor eerder ontdekte sterrenstelsels gebruikt zijn. Er zijn bijvoorbeeld al een "Draaikolknevel" en een "Andromedanevel", dus die namen kunnen niet meer gegeven worden aan andere sterrenstelsels die op een draaikolk lijken of in het sterrenbeeld Andromeda staan, want anders ontstaat er verwarring over welke je bedoelt.
Omdat er maar heel weinig van die sterrenstelsels door meer dan een paar mensen gezien worden. Hoe minder mensen een bepaald sterrenstelsel zien, hoe kleiner de kans is dat er iemand een mooie naam voor zal verzinnen, en hoe kleiner de kans is dat die naam zo bekend zal worden dat iedereen weet welk sterrenstelsel je er mee bedoelt.
De mooie namen van sterrenstelsels zijn niet officieel erkend. Dat betekent dat het iedereen vrij staat om zelf een andere naam te gebruiken voor dat sterrenstelsel, om of een mooie naam te geven aan een sterrenstelsel dat nog niet zo'n naam heeft. Je kunt echter niemand anders dwingen om "jouw" namen voor die sterrenstelsels te gebruiken.
Niemand op Aarde bezit natuurlijke hemellichamen buiten de Aarde, zoals manen, sterren of planeten, want zulke hemellichamen vallen buiten het bereik van Aardse rechtbanken, dus eigendomspapieren van zo'n hemellichaam zijn niet rechtsgeldig. Ik geloof dat ik wel eens gehoord heb dat veel landen zelfs een verdag gesloten hebben waarin ze bepalen dat niemand het eigendom van natuurlijke hemellichamen of delen daarvan mag opeisen. Als iemand toch serieus eigendomspapieren van zo'n hemellichaam verkoopt zou dat dus oplichting kunnen zijn: iemand verkoopt op eigen houtje iets dat hij niet bezit. Toch kom je zulke aanbiedingen wel eens tegen.
Het staat iedereen vrij om zelf een naam te verzinnen voor een hemellichaam (of voor een ding op Aarde), maar je kunt niet afdwingen dat anderen die naam ook voor dat ding gaan gebruiken. Zo heeft één en dezelfde planeet of ster vaak meer dan één naam, bijvoorbeeld in verschillende talen (voor planeten of heldere sterren) of in verschillende wetenschappelijke catalogi (voor alle sterren). De enige organisatie die namen buiten de Aarde vaststelt die wel veel gebruikt worden is de Internationale Astronomische Unie, die namen geeft aan hemellichamen en landschapselementen buiten de Aarde maar binnen het Zonnestelsel, zoals aan kraters en bergen op manen en planeten, of aan asteroïden en kometen. De namen die de IAU vaststelt worden door wetenschappers gebruikt, en staan ook vermeld in de meeste atlassen van zulke hemellichamen.
Als je de naam van je vriend graag officieel aan de hemel ziet, dan zijn daarvoor een paar manieren:
Geen van deze manieren is eenvoudig.
Omdat er geen juridische belemmeringen zijn tegen het geven van een eigen naam aan een hemellichaam zijn er lieden die tegen betaling een ster een door jou gekozen naam geven. Je krijgt dan voor je geld waarschijnlijk een mooi gedrukt diploma-achtig document waarop plechtig de naam (door jou gegeven) en locatie van die ster staan. Echter, dat document heeft alleen waarde als souvenir en de nieuwe naam van de ster wordt door niemand erkend, behalve misschien door jou en de verkoper. Het is ook geen probleem als die of een andere verkoper het "recht" om die ster een naam te geven aan nog twintig andere klanten verkoopt. Je kunt zo'n document dus ook zelf in elkaar draaien en zelf een ster kiezen, en het geld in je eigen zak houden.
Mocht je toch nog interesse hebben voor zo'n souvenir, tik dan eens "buy a star" in in je favoriete zoekmachine op het internet.
![[vorige]](../../pic/docsleft.gif "vorige"){kind=small}
![[volgende]](../../pic/docsrigh.gif "volgende"){kind=small}
//aa.quae.nl/nl/antwoorden/namen.html;
Laatst vernieuwd: 2021-07-19